Ομάρ Καγιάμ: Μετρώντας τ΄ άστρα

Μελετώντας αριθμούς


Ο Ομάρ Καγιάμ υπήρξε σπουδαίος μαθηματικός, αστρονόμος, φιλόσοφος και πάνω απ΄ όλα ποιητής ο οποίος αναγνωρίζεται μέχρι σήμερα ως ένας από τους σημαντικότερους πολυμαμαθείς του Μεσαίωνα. Γεννήθηκε στην ιρανική πόλη Nishapur στις 18 Μαΐου 1048 από πατέρα για τον οποίο υπάρχει η πληροφορία πως είχε απαρνηθεί το Ζωροαστρισμό ασπαζόμενος τον Ισλαμισμό (Σουνίτες). Με βάση την εκδοχή αυτή ο Καγιάμ ήταν πρώτη γενιά Μουσουλμάνος.

Τα παιδικά χρόνια του τα έζησε στην πόλη Balkh (σημερινό Αφγανιστάν) μελετώντας με σπουδαίους δασκάλους της εποχής. Σε αντίθεση με τους συμμαθητές και φίλους του που στόχευαν σε αξιώματα ο ίδιος επιθυμούσε ησυχαστήρια όπου θα μπορούσαν οι άνθρωποι να μαθαίνουν και να προσεύχονται. Πολύ σύντομα έγινε διάσημος λόγω της ενασχόλησής του με τα μαθηματικά και ειδικότερα με την Άλγεβρα. Αξίζει να αναφερθεί ότι ο Ομάρ Καγιάμ είναι εμπνευστής του πασίγνωστου συμβολισμού (x) προκειμένου για την επίλυση εξισώσεων. Ο ίδιος το αποκαλούσε shiy (χι) που σημαίνει «κάτι» στην αραβική γλώσσα. Αργότερα μεταφράσθηκε στην ισπανική ως xay και από κει κατέλαβε όλο τον πλανήτη ως x. Ο άγνωστος x.

Σοβαρός μελετητής άνοιξε νέους ορίζοντες στα Μαθηματικά γεγονός που αποδεικνύεται από τις διαπιστώσεις του σχετικά με τη δυνατότητα ανάπτυξης ακόμη και μη Ευκλείδιας Γεωμετρίας. Εκείνη την εποχή, ασφαλώς, η άποψη αυτή ήταν εξαιρετικά πρωτοποριακή. Το ίδιο και οι προτάσεις του για την λύση διωνύμων και τριωνύμων οι οποίες όπως είναι αναπτυγμένες στη βάση της φιλοσοφίας των Μαθηματικών αξίζουν μελέτης, τουλάχιστον από εκείνους που αγαπούν τους αριθμούς.

Όπως οι περισσότεροι Μαθηματικοί της εποχής, ο Καγιάμ ασχολήθηκε με την αστρονομία. Συνεργαζόμενους με άλλους επιστήμονες και έχοντας διαμορφώσει έναν κατάλληλο χώρο παρατήρησης διαπίστωσε ότι η διάρκεια του έτους είναι 365, 24219858156 ημέρες. Κάτι που μερικούς αιώνες αργότερα υιοθετήθηκε από την Ευρώπη με την εφαρμογή του Γρηγοριανού Ημερολόγιου, το οποίο ωστόσο χάνει μία ημέρα κάθε 3.300 χρόνια ενώ εκείνο που πρότεινε ο Καγιάμ (με 6 δεκαδικά ψηφία) χάνει μία ημέρα κάθε 5.500 χρόνια.

Στο πλαίσιο της μελέτης του και με δεδομένο τον σεβασμό που του είχαν, διαμόρφωσε το περσικό ημερολόγιο (Jalali) που τέθηκε σε ισχύ στις 15 Μαρτίου 1079 και διατηρήθηκε μέχρι τον 20ο αιώνα. Σήμερα εφαρμόζεται μόνο στο Αφγανιστάν. Το ημερολόγιο αυτό όπως αναφέρθηκε είναι ακριβέστερο του Γρηγοριανού και στηρίζεται στα ινδουιστικά ημερολόγια τα οποία δημιουργήθηκαν στη βάση της πραγματικής περιστροφής του ήλιου με τους μήνες να έχουν από 29 έως 32 ημέρες. Ο ημερολογιακός χάρτης του Καγιάμ είναι περίφημος στον Ισλαμικό κόσμο μέχρι τις μέρες μας. Αναφέρεται μάλιστα ότι είχε αντικρούσει την κρατούσα άποψη της εποχής που ήθελε το Σύμπαν να περιστρέφεται γύρω από τη Γη, αποδεικνύοντας μάλιστα ότι η Γη περιστρέφεται σε άξονα. Οι απόψεις του έγιναν αντικείμενο μελέτης από τους Ευρωπαίους κατά την Αναγέννηση.

Παρόλο που ο Καγιάμ είχε μελετήσει δίπλα σε μουσουλμάνους δεν φαίνεται να τον απασχολούσε η θρησκεία. Αντίθετα μάλιστα ασπαζόταν την άποψη: «Απολαύστε το κρασί και τις γυναίκες και μην φοβάστε. Ο θεός έχει συμπόνια». Σχεδόν σίγουρο είναι, επίσης, ότι είχε αντιρρήσεις για την αντίληψη ότι κάθε φαινόμενο είναι αποτέλεσμα θεϊκής παρέμβασης. Ακόμη, δεν πίστευε στη μετά θάνατο ζωή, στη μέρα της κρίσης και σε όσα, κατά κανόνα, υποστηρίζουν οι θρησκείες. Αντ΄ αυτού αγωνίστηκε σε όλη τη ζωή του να αποδείξει επιστημονικά κάθε τι που μας περιβάλλει και μας συμβαίνει. Αυτές οι απόψεις τον έφεραν πολλές φορές αντιμέτωπο με το Ισλάμ. Ωστόσο εκείνος δεν υπέκυψε, προβάλλοντας μάλιστα και την άποψη περί απαραίτητης γνώσης της Αρχαίας Ελληνικής Γραμματείας. Βέβαια εδώ θα πρέπει να υπογραμμισθεί ότι ο Καγιάμ δεν αποδεχόταν τον αριστοτελικό χαρακτηρισμό «φιλόσοφος», για τον εαυτό του μια και υποστήριζε πάντα ότι ήθελε απλά να μάθει ποιος είναι.

Ο Ομάρα Καγιάμ όμως υπήρξε πάνω απ΄ όλα ποιητής. Ένας μεγάλος ποιητής που ήξερε να κοιτάζει τα αστέρια με έναν διαφορετικό τρόπο που ήξερε ότι η αγάπη δεν ήταν θεού έργο αλλά ανθρώπινη. Για τους ανθρώπους έγραψε και για τη φύση. Πάντα με απαράμιλλη λυρικότητα. Ο δημιουργός των περίφημων τετράστιχων «Ρουμπαγιάτ» έγινε γνωστός στην Ευρώπη, ως ποιητής, από τον Άγγλο ποιητή Έντουαρντ Φιτζέραλντ, ο οποίος τα μετάφρασε και τα δημοσίευσε το 1859. Από τα 600 μικρά ποιήματα μόνο τα 150 έχουν βεβαιωθεί ότι αποτελούν δικό του έργο.

Αυτός ο φιλόσοφος του κόσμου πέθανε το 1123 κατά την αγγλική Wikipedia ενώ αναφέρονται περισσότερες ημερομηνίες, γύρω όμως από τη συγκεκριμένη. Τάφηκε στην Nishapur όπου έζησε τα περισσότερα χρόνια της ζωής του. Το Μαυσωλείο του, αποτελώντας ένα αριστούργημα ιρανικής τέχνης, το επισκέπτονται χιλιάδες άνθρωποι.