Η ταξική συνωμοσία εναντίον του Σέξπιρ

«Contested Will». Ο τίτλος τής άρτι εκδοθείσας μελέτης του διάσημου Αμερικανού καθηγητή στο Πανεπιστήμιο Κολούμπια Τζέιμς Σαπίρο είναι επίτηδες αμφίσημος: «Will» είναι η επιθυμία, η διαθήκη αλλά και το υποκοριστικό του ονόματος William.


Οι προθέσεις του Σαπίρο ξεκαθαρίζουν στον υπότιτλο: «Ποιος έγραψε τον Σέξπιρ;» αναρωτιέται ρητορικά. Και ξανανοίγει τον ασκό του Αιόλου για να μελετήσει μια από τις διασημότερες θεωρίες «συνωμοσίας» στην ιστορία της παγκόσμιας λογοτεχνίας.


Αρχισε να εξυφαίνεται τον 19ο αιώνα, δύο αιώνες μετά τον θάνατο, το 1616, του Αγγλου δραματουργού, που είχε γεννηθεί το 1564 στο Στράτφορντ-απόν-Εϊβον, της νότιας κομητείας του Γουορίκσαϊαρ. Η επαρχιώτικη καταγωγή του ηθοποιού και δραματουργού William Shaxpere, Shaxberd ή Shakespear όπως αναφέρεται, χρησίμευσε για τη διατύπωση του βασικού, ταξικής φύσεως, επιχειρήματος σε βάρος τής πατρότητας του έργου του.


Ο Σαπίρο στο βιβλίο του αποστασιοποιείται πλήρως: δεν αμφισβητεί διόλου τον Σέξπιρ. Εξετάζει, ωστόσο, τα αίτια της δημιουργίας της συγκεκριμένης «συνωμοσιολογίας», αποδίδοντάς την κυρίως στις ιδέες που επικράτησαν από τις αρχές του 19ου αιώνα. Τότε θεωρήθηκε ότι τα έργα τέχνης δεν μπορεί παρά να είναι συνεπή με τον εσώτερο ψυχισμό, τη διανόηση και το πνεύμα του δημιουργού τους. Υπό αυτό το πρίσμα έμοιαζε αδύνατον ένας «επαρχιώτης», που στην καθημερινή του ζωή δεν διακρινόταν καθόλου για το εκλεπτυσμένο πνεύμα του, να είναι ένας τόσο σπουδαίος παρατηρητής τής ανθρώπινης φύσης κι ένας μεγαλειώδης δραματουργός. Ετσι το στρατόπεδο των «αντι-Στρατφόρντιανς» αμφισβητούσε την πατρότητα του έργου του Σέξπιρ, ορμώμενο κυρίως από την καταγωγή και την έλλειψη παιδείας του. Συντασσόταν υπέρ άλλων συγγραφέων ή και συγγραφικών ομάδων που θα ήταν λογικότερο να έχουν φέρει σε πέρας το κολοσσιαίο επίτευγμα.


Οι δημοφιλέστερες εκδοχές για το ποιος είναι ο πραγματικός πατέρας της σεξπιρικής εργογραφίας αφορούν τον 17ο Κόμη τής Οξφόρδης, Εντουάρντ ντε Βερ, τον σερ Φράνσις Μπέικον και τον μεγαλύτερο αντίπαλο του Σέξπιρ και σύγχρονό του, δραματουργό Κρίστοφερ Μάρλοου. Ακολουθούν με λιγότερες ψήφους οι περιπτώσεις των σερ Γουόλτερ Ράλι, Τζον Ντον αλλά και της ίδιας της βασίλισσας Ελισάβετ.


Κατά τον Σαπίρο τα επιχειρήματα των «αντι-Στρατφόρντιανς» φλερτάρουν με τον παραλογισμό ή παραβλέπουν ιστορικές αναφορές.


*Περίπτωση Κρίστοφερ Μάρλοου: Αν και η ιστορία λέει ότι το 1593 συνελήφθη ως «αιρετικός» και λίγες μέρες προτού δικαστεί μαχαιρώθηκε θανάσιμα από τον Ινγκραμ Φράιζερ σε μια ταβέρνα, οι οπαδοί της υποψηφιότητάς του υποστηρίζουν ότι ο Μάρλοου διέφυγε στη Γαλλία κι από εκεί διοχέτευε τα έργα του στο Λονδίνο με την υπογραφή τού Σέξπιρ. Στη σύγχρονη εποχή, την εκδοχή υποστήριξε ο Τζιμ Τζάρμους. Οταν κάποτε ρωτήθηκε ποιος έγραψε το έργο τού Σέξπιρ, απάντησε: «Μα, νομίζω πως ήταν ο Κρίστοφερ Μάρλοου».


*Περίπτωση Φράνσις Μπέικον: η ηγερία των «αντι-Στρατφόρντιανς» κατά τον 19ο αιώνα, Αμερικανίδα Ντέλια Μπέικον, που θεωρούσε τον Σέξπιρ έναν «ανόητο, αγράμματο ηθοποιό τρίτης κατηγορίας», έκλινε σαφώς υπέρ του Μπέικον. Παρέβλεπε το γεγονός ότι ο σπουδαίος επιστήμονας, φιλόσοφος και νομικός δεν έχει αφήσει κανένα υπογεγραμμένο λογοτεχνικό ίχνος. Επικαλούμενη κυρίως τα έργα «Ιούλιος Καίσαρ», «Κοριολανός» και «Βασιλιάς Λιρ», μιλούσε για συγκαλυμμένη απόπειρα «μιας μικρής κλίκας απογοητευμένων πολιτικών» ενάντια στον «δεσποτισμό» της Ελισάβετ. Υπέρ της υποψηφιότητας του Μπέικον είχε ταχθεί και μία άλλη μικρή λογοτεχνική ομάδα, που με επικεφαλής τον Μαρκ Τουέιν υποστήριζε ότι σε μια αλληλουχία λέξεων στο πρώτο Φόλιο μπορούσε κανείς να διακρίνει την κωδικοποιημένη υπογραφή Francisco Bacono.


*Περίπτωση Εντουαρντ ντε Βερ: αυτός πέθανε το 1604, προτού καν να γραφούν ή να παρουσιαστούν τα «Μάκβεθ», «Βασιλιάς Λιρ», «Τρικυμία» και μερικά άλλα έργα αναφοράς τού Σέξπιρ. Κι όμως αυτό δεν αποθάρρυνε τους υπέρμαχους της υποψηφιότητας ντε Βερ, με διασημότερο ανάμεσά τους τον Σίγκμουντ Φρόιντ. Τις απόψεις του πατέρα τής Ψυχανάλυσης επικαλέστηκε και ο Αμερικανός Τζον Τόμας Λούνι στο βιβλίο του «Ταυτότητα "Σέξπιρ"», το οποίο χρησίμευσε με τη σειρά του ως βασική πηγή για τον Τσάρλτον Ογκμπαρν στο δικό του βιβλίο («Ο Μυστήριος Σέξπιρ: Μύθος και Πραγματικότητα», 1984), αλλά και στις τρεις παραστάσεις της «Υπόθεσης Σέξπιρ», που εξέτασε το 1987 το Ανώτατο Δικαστήριο των ΗΠΑ -εκδίδοντας ετυμηγορία σε βάρος του Ογκμπαρν. *

Το βρετανικό θέατρο ψηφίζει βάρδο



Η σημερινή «διαχείριση» του θέματος βρίσκει διχασμένα γνωστά ονόματα του θέατρου. Στο στρατόπεδο των «σκεπτικιστών», ο πρώην διευθυντής του Globe Theatre, Μαρκ Ράιλανς.


Υποστηρίζει ότι πίσω από την υπογραφή «Σέξπιρ» κρυβόταν ομάδα δραματουργών -συμπεριλαμβανομένου και του Μάρλοου- κι ότι ο «άνθρωπος από το Στάτφορντ» ήταν ο υπερπαραγωγός τους. Προς την ίδια εκδοχή φαίνεται ότι κλίνουν και ο σερ Ντέρεκ Τζάκομπ αλλά και η Βανέσα Ρέντγκρεϊβ.


Στις σημερινές τάξεις των υποστηρικτών του Σέξπιρ υπάρχουν επιφανείς θεατράνθρωποι. Η σκηνοθέτις Ντέμπρα Γουόρνερ διαβεβαιώνει ότι σε κάθε έργο του που ανέβαζε, ανίχνευε την ίδια δραματουργική προσωπικότητα, η οποία ξεπερνούσε κατά πολύ τον μέσο όρο της ανθρώπινης ευφυΐας, είχε όμως και πολύ ανθρώπινα χαρακτηριστικά, όπως έναν αδιαπραγμάτευτο ανθρωπισμό ή και μια υπόνοια αμφισεξουαλικότητας. Εξίσου κατηγορηματικός υπέρ του μεγαλείου τού Σέξπιρ είναι και ο Σάιμον Ράσελ Μπιλ.


Ο Πίτερ Χολ παρέχει ακόμα και «αισθητικές αποδείξεις» για την εγκυρότητα της υπογραφής «Σέξπιρ». Επικαλείται τις άψογες περιγραφές της αγγλικής υπαίθρου σε πολλά από τα έργα του Σέξπιρ για να αποδείξει ότι η πηγή έμπνευσης του συγγραφέα δεν θα μπορούσε παρά να είναι το δικό του βίωμα. «Φοβάμαι ότι όλη αυτή η συνωμοσία είναι μια τρομερή απώλεια χρόνου», λέει.


Στο ίδιο πνεύμα κι ο Τρέβορ Ναν, εξοργίζεται με όσους αμφισβητούν τον Σέξπιρ. Ανιχνεύει στις αντιστάσεις τους την αμετακίνητη ταξική συνείδηση μιας αγγλικής αριστοκρατίας που αδυνατεί να θεωρήσει μεγαλοφυή κάποιον ταπεινής καταγωγής. Αποδίδοντας την αντοχή της αντισεξπιρικής μυθολογίας στην «ανθρώπινη πείνα για μυστήριο», ο Ναν σχολιάζει πως η όλη διαμάχη αντίκειται στην ίδια την ουσία του σεξπιρικού έργου, το οποίο στο σύνολό του δηλώνει «Ιδού ποιοι είμαστε».